بررسی نوع و میزان بهره‌برداری از جنگل و نقش آن بر معیشت جنگل‌نشینان جاجی‌آریوب (استان پکتیا- افغانستان)

سابقه و هدف: جوامع جنگل‌نشین در کشورهای جهان سوم به دلایل متعددی از قبیل محدودیتهای منابع محیطی، درآمد پایین و محدودیت فرصت‌های شغلی، دچار چالش‌هایی در بحث معیشت شده‌اند. لذا محصولات چوبی و غیرچوبی جنگل ضمن به وجود آوردن فرصتی برای خود مصرفی، منبعی برای درآمدزایی در بین ساکنان محلی شده است. در همین راستا تحقیق حاضر به دنبال شناخت نوع و میزان بهره‌برداری از محصولات جنگلی و همچنین رابطه آن بر معیشت جوامع محلی در جنگل‌های جاجی‌آریوب از استان پکتیای کشور افغانستان صورت گرفته است. مواد و روش‌ها: تحقیق حاضر از نوع کاربردی بوده که به صورت پیمایشی در جنگل‌های جاجی‌آریوب استان پکتیا در کشور افغانستان انجام شد. 1404 نفر از سرپرستان خانوار در 14 روستا جامعۀ آماری این تحقیق را تشکیل داده که 303 نفر از آنان بر اساس جدول کرجسی مورگان انتخاب شدند. ابزار اصلی تحقیق پرسشنامة محقق ساخته‌ای بود که 20 گویه مربوط به نوع استفاده از محصولات جنگلی در پنج بخش مصارف سوختی با 4 گویه، مصارف ساخت و ساز با 3 گویه، مصارف خوراکی و تغذیه‌ای با 7 گویه، مصارف دارویی با 2 گویه و مصارف تفریحی و تفرجی با 4 گویه بود. سطح معیشت جوامع محلی در سه بعد اشتغال و درآمد با 12 گویه، تغذیه و بهداشت با 5 گویه و حمایتی و مسکن با 6 گویه، مورد بررسی قرار گرفت. به منظور تعیین روایی محتوایی پرسشنامه از نظرات تخصصی کارشناسان و جهت برآورد پایایی آن نیز از مقادیر محاسبه شدۀ ضریب آلفای کرونباخ بهره گرفته شد. پس از جمع‌آوری اطلاعات، تجزیه و تحلیل با استفاده از نرم‌افزار SPSS21 در دو بخش آمار توصیفی و استنباطی انجام شد. نتایج: یافته‌ها نشان داد، مصارف سوختی با میانگین 94/3 و مصارف تفریحی و تفرجی با میانگین 57/2 از 5، به ترتیب بیشترین و کمترین میزان استفاده را در بین جوامع محلی جنگل‌نشین داشته است. معیشت خانوارهای روستایی در ابعاد سه‌گانه تغذیه و بهداشت، حمایتی و مسکن، اشتغال و درآمد در حد متوسط (حدود 3 از 5) به استفاده از فرآورده‌های چوبی و غیرچوبی جنگل وابسته است. نتایج حاکی از آن است که، بین میزان استفاده از منابع جنگلی با معیشت کلی جوامع محلی در سطح 99 درصد اطمینان همبستگی مثبت و معنی‌دار وجود دارد. همچنین نتایج نشان داد، بین متغیرهای سن پاسخگویان و تعداد اعضای خانوار با میزان استفاده آن‌ها از محصولات جنگلی به ترتیب با ضرایب همبستگی 163/0 و 148/0، در سطح 99 درصد اطمینان رابطۀ مثبت و معنی‌داری و با سطح تحصیلات رابطه منفی و معنی‌دار وجود دارد. نتیجه‌گیری: جوامع محلی ساکن در داخل یا حاشیه جنگل محدوده شهرستان جاجی‌آریوب استان پکتیا افغانستان با توجه به محدویتهای محیطی (شرایط سخت عرصه‌ای)، ویژگیهای فردی (سن، عائله‌مندی، سواد، سبک زندگی)، فقدان امکانات رفاهی (سوخت فسیلی، مصالح ساختمانی)، کمبود فرصتهای شغلی و درآمد وابستگی نسبتا زیادی به منابع جنگلی (فرآورده‌های چوبی و غیرچوبی) جهت رفع معیشتهای تغذیه‌ای و بهداشتی، حمایتی و مسکن، و اشتغال و درآمد دارند. لذا معیشت کلی مردم محلی تا حدود زیادی به بهره‌برداری از منابع و محصولات جنگل گره خورده است. جهت کاهش وابستگی معیشت جوامع محلی به منابع جنگلی و حفظ پایداری جنگلهای با ارزش شهرستان جاجی آریوب، لازم است ارگانهای مسئول استانی و کشوری با همکاری سازمانهای بین‌المللی برنامه‌های توسعه عمرانی و اجرای جنگلداری مشارکتی را جهت تامین انرژی‌های نو (خورشیدی، بادی و فسیلی)، آموزش و توانمند سازی مردم محلی در بهبود کسب و کار و تنوع اشتغال، تولیدات و درآمد، توسعه بازارهای محلی و منطقه‌ای برنامه‌ریزی و اجرا نمایند.